เดือนที่ผ่านมา มีข่าวผู้นำสิงคโปร์ถ่ายอำนาจ... เอ้อ! แบบโชกุน

หนังเรื่อง โชกุน จบลงด้วยการเริ่มของสงครามเซกิงาฮาระ ขุนศึกอิเอยาสึขึ้นเป็นโชกุนคนแรกของระบอบ Tokugawa shogunate (徳川幕府)

อิเอยาสึเรียนรู้จากการเปลี่ยนถ่ายอำนาจของคนที่มาก่อนเขาว่า เมื่อผู้นำตาย หากรัชทายาทยังเป็นเด็ก มีโอกาสสูงที่จะมีการชิงอำนาจจากรัชทายาท

และเมื่อชิงอำนาจ ก็มักต้องฆ่ารัชทายาทคนนั้นเสีย เพราะตัดไม้ต้องถอนโคน

เชื่อว่าเพราะเหตุนี้ อิเอยาสึจึงเลือกลงจากอำนาจก่อนที่เขาตาย ส่งมอบอำนาจให้บุตรชายที่เขาเลือก แล้วคุมหรือฝึกอยู่ห่างๆ (on the job training) เนื่องจากตนยังมีบารมีแก่กล้า จึงไม่มีการชิงอำนาจทายาทของเขา

อิเอยาสึลงจากอำนาจปี 1605 ตายปี 1616

เล่นเป็น จบสวย

โชกุนคนที่สอง Tokugawa Hidetada ลงจากอำนาจ 1623 ตาย 1632

ระบบถ่ายอำนาจก่อนตายนี้ไม่ตายตัว แต่ก็เป็นวิธีหนึ่งที่ทำให้การเปลี่ยนถ่ายอำนาจเป็นไปอย่างราบรื่น

ระบอบ Tokugawa shogunate อยู่ยาวกว่าสองศตวรรษ

แต่โชกุนหลายคนก็ลงจากอำนาจเมื่อตาย อาจเพราะส่งต่อไม่ทัน หรือยังไม่มีใครเก่งพอรับไม้ต่อ หรือยังหวงอำนาจ

นี่ก็เป็นระบบที่สิงคโปร์ใช้ ลีกวนยูลงจากอำนาจขณะที่กำลังอยู่ในช่วงรุ่งโรจน์ ส่งอำนาจต่อให้นายกฯคนใหม่ โกช็อกตง แล้วดูอยู่ห่างๆ เขาตายนานหลังจากนั้น

โกช็อกตงส่งต่อให้ลีเซียนลุง ถึงตอนนี้โกช็อกตงก็ยังมีชีวิตอยู่ดี

ล่าสุดลีเซียนลุงส่งไม้ต่อให้ ลอว์เรนซ์ หว่อง

เมืองไทยก็ส่งต่ออำนาจเหมือนกัน โชกุนส่งอำนาจต่อให้ลูกน้องโชกุน ลูกน้องโชกุนส่งต่อให้โชกุน โชกุนส่งต่อให้ลูกโชกุน...

ระบบนี้อิเอยาสึคิดไม่ได้

วินทร์ เลียววาริณ
5-5-24

(ต่อจากสัปดาห์ก่อน)

ถานเฉิงกับเหยียนจือคุยเรื่องธรรมกันเสมอ บทสนทนาของทั้งสองใช้เป็นที่ศึกษาของนักเรียนเซนในช่วงหนึ่งพันปีต่อมา

ครั้งหนึ่งถานเฉิงกำลังกวาดลาน เหยียนจือกล่าวว่า "เจ้าขยันทำงานยิ่ง" (บางตำราใช้คำว่า "เจ้าทำงานเร็วเกินไป")

ถานเฉิงว่า "มีใครคนหนึ่งที่ไม่ขยัน"

เหยียนจือว่า "ถ้าเป็นจริงเช่นนั้น เจ้าก็คงต้องมีพระจันทร์ดวงที่สอง"

ถานเฉิงยกไม้กวาดขึ้นตั้ง กล่าวว่า "ที่นี่มีพระจันทร์อยู่กี่ดวง?"

เหยียนจือได้ยินแล้วก็นิ่ง แล้วเดินจากไปเงียบ ๆ

ปริศนาธรรมนี้มีผู้ตีความว่า ความหมายของจันทร์สองดวง (หรือบางทีก็ใช้ สองศีรษะ) เป็นการแสดงสภาวะของการแบ่งความรู้ตัวออกเป็นสองส่วน ยกตัวอย่าง เช่น กายทำงานอย่างหนึ่ง ใจคิดถึงอีกเรื่องหนึ่ง ในทางเซนการเป็นหนึ่งเดียวโดยไม่มี 'พระจันทร์ดวงที่สอง' เป็นเรื่องสำคัญ

เมื่อเหยียนจือกล่าวว่าอีกฝ่ายขยันทำงานยิ่ง ถานเฉิงมองว่าคำกล่าวนี้เป็นการพูดด้านเดียว เนื่องจากเขายังมีอีกด้านหนึ่งที่ไม่ขยัน ความจริงคือเขาเพียงแต่กวาดพื้น การกระทำของเขาจึงไม่ใช่ทั้งขยันและขี้เกียจ แต่เหยียนจือตีความผิดว่าถานเฉิงแบ่งแยกเป็นสองสภาวะ นั่นคือมีถานเฉิงที่ขยัน และถานเฉิงที่ไม่ขยัน หรือ 'มีพระจันทร์อีกดวงหนึ่ง'

การที่ถานเฉิงยกไม้กวาดพูดว่า "ที่นี่มีพระจันทร์อยู่กี่ดวง?" จึงเท่ากับท้าทายอีกฝ่ายให้ค้นหาสองสภาวะนั้น เหยียนจือพลันเข้าใจจึงเดินจากไป

เรื่องพระจันทร์สองดวงนี้เป็นประเด็นที่ศิษย์เซนรุ่นต่อมาใช้สนทนาธรรม ครั้งหนึ่งศิษย์คนหนึ่งถามอาจารย์เซนรุ่น 15 ฝะเหยี่ยนเหวินอี้ ว่า "อะไรคือพระจันทร์ดวงที่สอง?"

ท่านตอบว่า "ปรากฏการณ์ของจักรวาล"

"แล้วอะไรคือพระจันทร์ดวงแรก?"

"จักรวาลของปรากฏการณ์"

............

เหยียนจือเป็นชาวเมืองหยูจางแห่งมณฑลเจียงสี บวชกับอาจารย์ไป่จ้างหนี่ป่าน ก่อนมาศึกษาธรรมกับอาจารย์เย่าซานเหวยเหยี่ยน

ส่วนถานเฉิงนั้นเกิดในตระกูลหวังที่จงหลิง  บวชเมื่อยังเด็กมากที่วัดซึเหมิน ศึกษากับอาจารย์ไป่จ้างหวยไห่นานถึงยี่สิบปี แต่ก็ไม่ก้าวหน้าเลย เมื่ออาจารย์มรณภาพ เขาได้ไปเยือนอาจารย์อีกหลายท่าน ในที่สุดก็มาเรียน กับอาจารย์เย่าซานเหวยเหยี่ยน และพบกับเหยียนจือที่นี่

อาจารย์เย่าซานเหวยเหยี่ยนถามเขา "อาจารย์ไป่จ้างหวยไห่สอนอะไรแก่เจ้าบ้าง?"

"ท่านมักบอกว่า 'อาตมามีคำพูดท่อนหนึ่ง มันมีครบทุกรสชาติ"

อาจารย์เย่าซานเหวยเหยี่ยนกล่าว "สิ่งที่เค็มก็เค็ม สิ่งที่จืดก็จืด สิ่งที่ไม่เป็นทั้งสองอย่างนี้ก็คือรสชาติปกติ อะไรคือคำพูดที่มีครบทุกรสชาติ?"

ถานเฉิงตอบปริศนานั้นไม่ได้

อาจารย์ถามต่อ "และมันเกี่ยวอะไรกับประเด็นการเกิดกับการตายต่อหน้าเจ้า?"

ถานเฉิงตอบ "ต่อหน้าศิษย์ ไม่มีการเกิดกับการตาย"

"เจ้าอยู่กับอาจารย์ไป่จ้างหวยไห่นานเท่าไร?"

"ยี่สิบปี"

"ยี่สิบปีกับอาจารย์ไป่จ้างหวยไห่ เจ้ายังไม่สามารถกำจัดความเคยชินที่ยึดติดทางโลก"

ถานเฉิงงันไป

ต่อมาอาจารย์ถามเขา "อาจารย์ไป่จ้างหวยไห่สอนอะไรแก่เจ้าอีก?"

ถานเฉิงตอบว่า "บางครั้งเมื่อเหล่าศิษย์ชุมนุมกัน อาจารย์จะเข้าไปในโถงธรรม แกว่งไม้เรียวของท่าน และไล่พวกศิษย์ออกไปหมด แล้วท่านจะพูดว่า 'นี่คืออะไร?' "

อาจารย์เย่าซานเหวยเหยี่ยนกล่าวว่า "ไยเจ้าไม่บอกอาตมาเรื่องนี้เสียแต่แรก? เพราะเจ้าแท้ ๆ ตอนนี้อาตมาต้องไปโถงธรรมของท่านไป่จ้างหวยไห่เสียแล้ว"

ด้วยถ้อยคำนี้ ถานเฉิงก็บรรลุธรรม และโค้งคารวะอาจารย์อย่างนอบน้อม

..................

หลังจากบรรลุธรรม เขาอาศัยที่ภูเขาหวินเอี๋ยน เป็นที่มาของฉายา หวินเอี๋ยนถานเฉิง หรือ ถานเฉิงแห่งภูเขาหวินเอี๋ยน

หยินหยานถานเสิ้งจากโลกไปในปีที่จักรพรรดิอู่จงเสด็จขึ้นครองราชย์ สี่ปีต่อมาก็ทรงสั่งทำลายวัดพุทธทั้งประเทศ

ชีวิตก็เช่นการปลูกต้นไม้สองต้นคู่กัน บางครั้งต้นหนึ่งบานสะพรั่ง ต้นหนึ่งเหี่ยวเฉา เมื่อเข้าใจเซน ก็สามารถปล่อยให้ต้นเหี่ยวเฉาเหี่ยวเฉาไป ปล่อยให้ต้นบานสะพรั่ง บานสะพรั่งไป

.......................

จาก มังกรเซน ฉบับปรับปรุง (หนังสือเซนที่ต้องค่อยๆ ละเลียด) ตอนนี้มีโปรโมชั่นพิเศษ มังกรเซน + ตัวสุขอยู่ในหัวใจ + เซนที่ไร้เซน + เซนที่ว่างจากเซน (Limited Edition เป็นสมุดเปล่า) สั่งซื้อได้ที่เว็บไซต์ https://www.winbookclub.com/store/detail/213/ชุดหนังสือออกใหม่%202%20แถม%202 หรือ Shopee (ค้นคำ namol113 หรือ วินทร์ เลียววาริณ)

ผมผ่านชีวิตวัยเด็กด้วยนิยายภาพของนักเขียนสองคนคือ จุก เบี้ยวสกุล กับ ราช เลอสรวง

สองท่านนี้เป็นผู้บุกเบิกนิยายภาพไทยมาตั้งแต่ยุคต้น เขียนภาพด้วยพู่กัน

งานเด่นๆ ของ จุก เบี้ยวสกุล (จุลศักดิ์ อมรเวช) คือชุดเจ้าชายผมทอง ต่อมาก็วาดอีกหลายชุด เช่น สาวน้อยอภินิหาร เลือดทมิฬ สองชุดหลังตีพิมพ์ในนิตยสารจักรวาลของพนมเทียน เคียงคู่กับงานชุด สิงห์ดำ ของ ราช เลอสรวง (นิวัฒน์ ธาราพรรค์)

ผมก็ตามอ่านทุกสัปดาห์ โชคดีที่ห้องสมุดประชาชนหาดใหญ่ซื้อ นอกจากอ่านแล้วยังไปแอบเรียนวาดตาม

วาดตามทุกอย่าง วิธีการเขียนต้นไม้ กระท่อม ไปจนถึงคน

สองท่านนี้ไม่เรียกตระกูลงานที่ทำว่าการ์ตูน แต่คือนิยายภาพ

ผมเก็บสะสมงานของสองท่านนี้ไว้จำนวนหนึ่ง ด้วยความหลงใหล เมื่อเข้ากรุงเทพฯครั้งแรก ก็ไปหางานของทั้งสองที่สำนักพิมพ์ผ่านฟ้า และร้านขายนิยายภาพในละแวกนั้น กวาดมาเก็บไว้

หลังจากนั้นก็ลองวาดนิยายภาพไปขาย โดยรับอิทธิพลการวาดของครู(พักลักจำ)สองท่านนี้มาเต็มที่

ในปี พ.ศ. 2549 หลังจากเข้าสู่วงการวรรณกรรมแล้ว ผมทำงานทดลองชิ้นหนึ่ง คัดเลือกภาพจากนิยายภาพทั้งหมดของ จุก เบี้ยวสกุล มาสร้างสรรค์เป็นนวนิยายใหม่ ชื่อ โลกใบที่สองของโม แต่งนวนิยายจากภาพของปรมาจารย์

ถือว่าเป็นการ 'หาเรื่อง' คุยกับนักเขียนนิยายภาพที่ผมชื่นชอบ

น่าเสียใจที่ จุก เบี้ยวสกุล ไม่ได้อยู่เห็นงานชิ้นนี้เป็นรูปเล่มจริง

ในวันเปิดงานหนังสือ ผมเชิญ ราช เลอสรวง ไปร่วมเสวนา คุยเรื่องนิยายภาพไทย

ถือว่าเป็นการ 'หาเรื่อง' พบนักเขียนนิยายภาพที่ผมชื่นชอบเช่นกัน

ราช เลอสรวง วาดรูปตั้งแต่เด็กหาเงินมาเป็นค่าเทอม และไม่หยุดวาดรูปมาทั้งชีวิต ทั้งที่งานนิยายภาพไทยไม่ได้ให้ผลตอบแทนสูง ต่างจากนักเขียนในต่างประเทศลิบลับ

วาดรูปด้วยความรัก วาดด้วยหัวใจ วาดด้วยจิตวิญญาณ

แต่ทุกสิ่งในโลกเกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป หมดจากรุ่นนี้ เราก็จะไม่เห็นลายเส้นแบบเดิมอีก

ขออำลา-อาลัยครูอีกคนหนึ่งของผม

วินทร์ เลียววาริณ
4-5-67

(ขอบคุณภาพวาดโดย Dinhin Rakpong-Asoke ขออนุญาต ณ ที่นี้)

ชายคนหนึ่งพลัดตกลงมาจากชั้นบนของบ้านที่เขาอาศัย เขาเสียชีวิตคาที่ ไม่มีร่องรอยของฆาตกรรม แต่จะสรุปว่าเป็นอุบัติเหตุก็ไม่ได้ เรื่องจึงกลายเป็นคดีในศาล

ตำรวจสงสัยว่าภรรยาอาจเป็นฆาตกร เนื่องจากมีหลักฐานเรื่องการทะเลาะกัน

Anatomy of a Fall เป็นหนังฝรั่งเศส บทเข้มข้น แม้เป็นหนัง slowburn แต่เราไม่รู้สึกว่ามันน่าเบื่อ หนังรักษาอารมณ์นิ่งได้ตลอด

นี่ดูเผินๆ คือหนังทริลเลอร์และ courtroom drama แต่เจาะลึกแล้ว มันคือหนังดรามาที่ซ่อนอยู่ในรูปทริลเลอร์และ courtroom drama

ขณะที่หนังเรื่อง Civil War เป็นหนังต่อต้านสงครามและสะท้อนชีวิตคนภายใต้ความกดดันของสงคราม ซ่อนรูปในเรื่องชีวิตของช่างภาพ Anatomy of a Fall เป็นหนังดรามาที่ะสะท้อนความกดดันของชีวิตคู่ซ่อนรูปในหนังทริลเลอร์และ courtroom drama

ฉากในศาลบางตอนเยิ่นเย้อไปหน่อย และดูเหมือนออกแบบมาตามสูตร แม้โดยส่วนตัวผมไม่คิดว่ารางวัลออสการ์บทหนังยอดเยี่ยมของเรื่องนี้จะดีกว่าทุกเรื่องที่เข้าชิงในปีนี้ แต่โดยรวมเป็นหนังคุณภาพเรื่องหนึ่ง

แต่อย่าคาดหมายว่านี่เป็นหนังแนวสืบสวนฆาตกรรมจริงๆ เพราะมันไม่งานแนว อกาธา คริสตี มันคือหนังชีวิต

9/10
ฉายทาง Netflix

วินทร์ เลียววาริณ 4-5-24

......................
วินทร์ เลียววาริณ รวมบทรีวิวหนังจำนวนหลายร้อยเรื่องในหนังสือใหม่ บ้าหนัง 1-4 มีจำหน่ายในรูปอีบุ๊คที่เว็บไซต์ winbookclub.com และที่ MEB (คีย์คำว่า วินทร์ เลียววาริณ)