(อ้างถึง https://www.facebook.com/photo/?fbid=1321021422719879&set=a.208269707328395)

บทความเรื่องสงครามยูเครน (Not one inch eastward) มีสองความเห็นที่น่าสนใจ จึงต้องเขียนขยายความ เช่นเคย ผมเขียนด้วยหลักฐานทางประวัติศาสตร์

ข้อหนึ่งคือทำไมรัสเซียยึดไครเมีย ข้อสองคือ ยูเครนเป็นรัฐอิสระ ย่อมมีสิทธิ์ที่จะกำหนดทิศทางประเทศมิใช่หรือ

ว่าเรื่องไครเมียก่อน

ไครเมียเป็นจุดยุทธศาสตร์สำคัญ ในปี 1954 ครุสชอฟผู้นำโซเวียตยกให้อยู่ในความดูแลของยูเครน

ปูตินยึดไครเมียในช่วงเดือนกุมภาพันธ์-มีนาคม 2014 ก่อนหน้านั้นเกิดเหตุเดินขบวนขับไล่รัฐบาลยูเครนที่โปรรัสเซีย ที่เรียกว่า The Revolution of Dignity (หรือ Euromaidan) ตายไปไม่น้อย

ในช่วงชุมนุม วุฒิสมาชิกสหรัฐฯสองคนคือ Chris Murphy และ John McCain ไปให้กำลังใจผู้ชุมนุม แม็คเคนบอกผู้ชุมนุมว่า "We are here to support your just cause, the sovereign right of Ukraine to determine its own destiny freely and independently. And the destiny you seek lies in Europe."

เอกอัครราชทูตสหรัฐฯ Victoria Nuland ก็ไปเยี่ยมผู้ประท้วงเช่นกัน (ฉากนี้คล้ายๆ ทูตสหรัฐฯชวนเด็กบ้านเรากินชีสเค้ก และพวกทูตยุโรปชอบมาเยี่ยมบางกลุ่มในบ้านเรา)

หากเราเป็นปูติน จะอ่านเหตุการณ์นี้ว่าอย่างไร ก็ต้องอ่านว่าสหรัฐฯ "มันมาแล้ว!"

การชุมนุมขับไล่ประธานาธิบดียูเครนที่โปรรัสเซียสำเร็จลุล่วง ปูตินสั่งยึดไครเมียในเดือนนั้นเอง

เอาละ ตรงนี้มีสองมุมมอง สองฝั่ง

ฝั่งหนึ่งว่าปูตินวางแผนจะยึดไครเมียคืนมานานแล้ว เพียงรอหาโอกาสเหมาะๆ ที่จะยึด ปูตินเห็นว่าไครเมียเดิมเป็นของรัสเซีย พลเมืองของไครเมียส่วนใหญ่เป็นรัสเซีย ครุสชอฟพลาดอย่างแรงที่ยกให้ยูเครน เมื่อเกิดเหตุจลาจลในยูเครนครั้งนี้ ก็ฉวยโอกาสยึดไครเมียคืนสู่แผ่นดินแม่

อีกฝั่งหนึ่งว่าการขับไล่ผู้นำยูเครนออกจากประเทศสำเร็จต่างหากที่เป็นต้นเหตุของการยึดไครเมีย เพราะรัสเซียมองว่าผู้นำกลุ่มใหม่โปรตะวันตก เดี๋ยวก็จะเข้า EU ต่อด้วย NATO เป็นอันตรายในการดำรงอยู่ (existential threat) ของรัสเซีย

ถามว่ายึดไครเมียผิดไหม ตามหลักสากล ก็ย่อมผิดแน่นอน แต่จะว่าไปแล้วก็อาจผิดน้อยกว่าการที่สหรัฐฯส่งกองทัพเรือไปโค่นราชวงศ์ฮาวาย แล้วยึดฮาวายเป็นรัฐที่ 50 ของตน เพราะพลเมืองไครเมียส่วนใหญ่เป็นชาวรัสเซีย อ๋อ! ใช่ สหรัฐฯก็มีความสามารถก่อรัฐประหารและยึดครองแผ่นดินอื่นเหมือนกัน!

.........................................

มาถึงข้อสอง ยูเครนเป็นรัฐอิสระ ประชาชนย่อมมีสิทธิ์ที่จะกำหนดทิศทางประเทศ หรือตามคำของแม็คเคน เป็น "sovereign right of Ukraine to determine its own destiny freely and independently" จริงไหม?

โดยหลักสากล ก็จริงอีกนั่นแหละ แต่โลกเราไม่ได้ง่ายอย่างนั้น เสรีภาพก็มีขอบเขตและผลที่ตามมา (conseqence)

มันไม่ได้อยู่ที่ชาวยูเครนเลือกใช้สิทธิ์เสรีภาพอย่างไร มันมีอีกปัจจัยคือ เพื่อนบ้าน (รัสเซีย) คิดอะไรกับการเลือกใช้สิทธิ์เสรีภาพของพวกเขา ถ้ารัสเซียคิดว่าเสรีภาพของยูเครนที่จะเข้า NATO คืออันตรายในการดำรงอยู่ของเขา ก็บุกยูเครน

NATO เป็นองค์กรทางทหาร ไม่ใช่สมาคมพ่อค้า การเป็นสมาชิก NATO แปลได้อย่างเดียวว่าพร้อมรบกับรัสเซีย ในมุมมองของรัสเซีย หากยูเครนเป็นสมาชิก NATO ก็หมายถึงมีอาวุธปรมาณูมาจ่อชายแดน

ประวัติศาสตร์เต็มไปด้วยเหตุการณ์แบบนี้ เช่น การปฏิวัติร่ม (Umbrella Revolution หรือ Umbrella Movement) ที่ฮ่องกงในปี 2014 นักศึกษาย่อมมีสิทธิเดินขบวนต้านรัฐ แต่ conseqence คือจีนมองว่ามันเป็น existential threat ของตน

ไม่ว่าสหรัฐฯและอังกฤษสนับสนุน Umbrella Movement อย่างที่จีนเชื่อหรือไม่ จีนมองเหตุการณ์นี้ด้วยโหมดเดียวคือมันเป็น existential threat และมีทางเลือกเดียวเท่านั้นคือปราบ

นี่ก็คือเหตุผลเดียวกับเหตุการณ์เทียนอานเหมิน ถามว่าฆ่าคนชุมนุมผิดศีลธรรมไหม ก็ย่อมผิด ผิดกฎหมายนานาชาติไหม ก็ผิดแน่นอน แต่ในมุมมองของผู้นำจีน เห็นว่าฆ่านักศึกษาไปสักแสนคนแลกกับความสงบของประเทศที่มีพลเมืองพันกว่าล้าน เป็นราคาที่เขายอมจ่าย เขาไม่ได้มองที่ผิดหรือถูก เขามองที่เกมในภาพรวม

หากคิดว่ามีแต่ประเทศจีนที่ทำ 'เรื่องแย่ๆ' อย่างนี้ ก็คิดใหม่ได้ ในปี 1962 คิวบาก็ใช้สิทธิเสรีภาพอนุญาตให้โซเวียตไปตั้งฐานจรวดขีปนาวุธที่นั่น สหรัฐฯไม่ได้มองว่ามันเป็นเสรีภาพ แต่มองว่ามันเป็น existential threat เพราะที่ตั้งของคิวบาจ่อคอหอยสหรัฐฯ เคนเนดีก็ส่งเรือรบไปล้อมคิวบา และเตรียมรบทันที (สร้างเป็นหนังเรื่อง 13 Days) 13 วันนั้นโลกเฉียดสงครามโลกครั้งที่ 3 มากที่สุดครั้งหนึ่ง โชคดีที่โซเวียตประเมินแล้วว่าไม่คุ้ม ก็ยอมถอนฐานยิงจรวด

สมมุติว่าวันพรุ่งนี้ชาวไต้หวันนึกอยากแสดงเสรีภาพ อนุญาตให้สหรัฐฯขนขีปนาวุธไปตั้งฐานที่ไต้หวัน คิดว่าจะเกิดอะไรขึ้น? จีนก็จะถล่มไต้หวันทันที ไม่มีทางเลือกอื่น ต่อให้เกิดสงครามโลกครั้งที่ 3 จีนก็จะทำ

ยูเครนก็คล้ายกัน มันตั้งอยู่ในจุดยุทธศาสตร์สำคัญ ถ้าผู้นำยูเครนอ่านเกมไม่ออก หรือมีตั้งธงไว้ก่อนว่าจะทำอะไร ประเทศก็พังได้ ดังที่ปรากฏ

ดังนั้นมันไม่ใช่สิทธิเสรีภาพของประเทศหนึ่งว่าจะทำอะไรก็ได้ ผู้นำประเทศต้องรู้ด้วยว่าอะไรคือ conseqence ของทุกการตัดสินใจ โดยเฉพาะประเทศที่อยู่ในจุดยุทธศาสตร์สำคัญของโลก

นี่บอกว่าการเมืองระหว่างประเทศมองด้วยสายตา "ถูก" หรือ "ผิด" หรือ "เสรีภาพ" ไม่ได้ หมากรุกการเมืองไม่มีศีลธรรมใดๆ ทั้งสิ้น

ครั้งหนึ่งมีคนถามประธานาธิบดีนิกสันว่า พวกล็อบบี้ยิวที่คุมรัฐสภาสหรัฐฯมีจริงไหม นิกสันตอบเต็มปากเต็มคำว่า มีจริง พวกนี้ต้องการคุมนโยบายการต่างประเทศของสหรัฐฯ เพื่อให้คุ้มครองอิสราเอล แต่หน้าที่ของผู้นำสหรัฐฯต้องให้ความสำคัญของพลเมืองสหรัฐฯก่อน และถ้านโยบายนั้นบังเอิญตรงกับอิสราเอล ก็ถือว่ามีประโยชน์ร่วมกัน ไม่ใช่เอาประโยชน์ของอิสราเอลก่อน

การเป็นผู้นำประเทศจึงต้องรอบรู้ อ่านเกมหมากรุกระหว่างประเทศให้ออก อ่านเกมผิด บ้านเมืองก็พัง

วันสองวันนี้จะมีการชุมนุมขับไล่รัฐบาล 'ขายชาติ' ที่อนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ ผู้อ่านรู้ไหมว่าอนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิสร้างเพื่อเป็นอนุสรณ์ของอะไร ก็คือเหตุการณ์ จอมพล ป. พิบูลสงคราม ยกทัพไปตีฝรั่งเศสที่อินโดจีน เพื่อชิงดินแดนไทยที่เสียไปในสมัยรัชกาลที่ 5 คืนมา เพราะเมื่อเกิดสงครามโลก ฝรั่งเศสอ่อนแอ เป็นเวลาเหมาะ

แต่เมื่อไทยเดินหมากผิด ไปประกาศสงครามกับสัมพันธมิตร เราก็ถูกถล่มด้วยระเบิด หลังสงครามเราก็ต้องยกดินแดนคืนฝรั่งเศสอีกที ยังดีที่เราไม่สิ้นชาติ

เดินหมากผิดตาเดียว แพ้ทั้งกระดาน

วินทร์ เลียววาริณ
27-6-25

วันนี้เพื่อนของผมถามว่า เขียนเรื่องการเมืองโลกเรื่อง xxx แล้วยัง ผมตอบว่าเขียนไม่ได้ เพราะในเรื่องที่เขาว่านั้น ผมไม่รู้จริง และผมไม่อยากเขียนแบบ speculation

speculation คือคาดคะเน ตั้งทฤษฎีโดยไม่จำเป็นต้องมีหลักฐานชัดแจ้ง

ช่วงหลังนี้ผมเผลอตัวไปเขียนบทวิเคราะห์การเมืองโลกอยู่หลายตอน ทั้งที่ไม่ใช่พื้นที่ที่ผมอยากทำเท่าไรนัก ผมชอบเขียนนิยายมากกว่า

ในความเห็นของผม การเขียนบทวิเคราะห์การเมืองโลกมีสองแบบ

แบบแรกผมเรียกว่า speculation คือรับข้อมูล ข่าวสาร แล้วมาตั้งทฤษฎีว่ามันเป็นอย่างนั้นอย่างนี้ ทั่วโลกมีนักวิเคราะห์แบบนี้มากมาย อ่านและฟังสนุกดี แต่จริงไม่จริงเราไม่รู้ ถูกบ้างผิดบ้าง ขึ้นกับผู้ตั้งทฤษฎีมีประสบการณ์มากแค่ไหน แต่บางทีคนมีประสบการณ์ก็พลาดได้ เป็นเรื่องธรรมดา

แบบที่สองคือ เสนอบทเรียนทางประวัติศาสตร์ ก็คือสิ่งที่ผมพยายามทำ

เท่าที่ผ่านมา สิ่งที่เรียกว่า 'บทวิเคราะห์การเมืองโลก' ที่ผมเขียนมักอ้างอิงประวัติศาสตร์ที่เกิดขึ้นจริง มีหลักฐานจริง แล้วใช้หลักฐานข้อมูลเหล่านี้มาพยายามอธิบายเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น

สำหรับแบบที่สองนี้ ผู้อ่านต้องขบคิด วิเคราะห์ด้วยเวลาอ่าน เพราะผมก็อาจพลาดตอนโยงได้เหมือนกัน

ตอนผมเขียนนวนิยาย ปีกแดง เมื่อยี่สิบกว่าปีก่อนนั้น เป็นครั้งแรกที่ผมต้องรีเสิร์ชข้อมูลประวัติศาสตร์ระหว่างประเทศจำนวนมหาศาล และเรียนรู้ว่า ในเรื่องหนึ่งๆ มีหลายมุม (perspective) ถ้ามีอคติล่วงหน้า ก็จะพลาดมุมอื่นที่อาจจะถูกต้อง

การเขียนนวนิยายยังพอกล้อมแกล้มในเรื่องข้อมูลไม่ตรงหรือมีอคติได้บ้าง แต่หากเป็นสารคดี ข้อมูลต้องเป๊ะ ไม่งั้นมันก็เป็นแค่ speculation และถ้าเราไม่รู้ว่ามันคือข้อมูลจริงหรือ speculation เราก็จะพลาดความจริงได้ง่าย

ผู้อ่านจึงต้องอ่านข่าวสารและบทวิเคราะห์ให้ออกว่า มันเป็น speculation หรือไม่ แล้วคิดต่อไป จึงจะมองเห็นภาพได้ชัดขึ้น และทำให้เรามองแต่ละเหตุการณ์ได้ลึกขึ้น

speculation นั้นสนุกกว่า ทั้งการเสพและการถก แต่ต้องระวังนิด เพราะมันอาจทำให้ความคิดเราเขวได้

วินทร์ เลียววาริณ
26-6-25

หลายวันนี้ผมเขียนบทบาทด้านลบของการเมืองสหรัฐอเมริกาหลายตอน ขอบอกว่าผมไม่ได้เขียนเพราะเกลียดอเมริกัน ว่ากันตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์ล้วนๆ และก็ไม่ได้สรุปว่าสหรัฐฯเลวทั้งประเทศ

แค่บอกว่านักการเมืองของเขาเลวใช้การได้เลย

ผมเคยไปเรียนและทำงานที่สหรัฐฯ เรียนรู้มากมายจากประเทศนี้ ยุคที่ผมไปอยู่ที่นั่น ยังไม่มีกระแส Asiaphobic ผลักชาวเอเชียตกรางรถไฟ อเมริกันที่ผมรู้จักก็เป็นคนที่ฉลาด นิสัยดี คบหาได้

สหรัฐฯมีนักคิด นักวิทยาศาสตร์ คนทำงานสร้างสรรค์นับไม่ถ้วน สร้างประโยชน์ให้ชาวโลกมหาศาล อเมริกามีระบบการศึกษาที่ดีที่สุดในโลก มหาวิทยาลัย Top 10 เป็นของสหรัฐฯเสียกว่าครึ่ง อเมริกาเป็นประเทศที่ได้รับรางวัลโนเบลมากที่สุดในโลก อเมริกันคิดค้นอะไรใหม่ๆ ออกมาตลอดเวลา เพราะสังคมแบบ American Dream เอื้อให้คนคิดสร้างสรรค์เต็มที่ เพราะรู้ว่ามีสิทธิ์รวยได้

นี่คือจุดแข็งของอเมริกา

แต่จุดอ่อนคือนักการเมือง ในมุมมองที่ผมเห็น การเมืองสหรัฐฯดูเหมือนไปทิศทางเดียวมาตลอด สกปรกโสมมสม่ำเสมอ

ที่พูดอย่างนี้ก็เพราะเมื่อเทียบกับประเทศจีนที่ล้าหลังกว่าหลายปีแสง จีนใช้เวลา 40 ปีสร้างประเทศจากศูนย์ ดึงคนพ้นความยากจนหลายร้อยล้านคน สร้างทางรถไฟ สร้างโครงสร้างพื้นฐานทั่วประเทศ เปลี่ยนทะเลทรายเป็นพื้นที่เกษตรกรรม ฯลฯ แต่ 40 ปีที่ผ่านมา สหรัฐฯยังไม่มีรถไฟความเร็วสูง (bullet trains) สักสายเดียว ยาเสพติดระบาด ปืนเกลื่อนเมือง ฆ่าหมู่เป็นประจำ ความเหลื่อมล้ำในสหรัฐฯสูงมาก (อาจเพราะเหตุนี้หรือไม่ที่ประเทศนี้เต็มไปด้วยซูเปอร์ฮีโร?)

ในเมื่อสหรัฐฯเต็มไปด้วยคนเก่ง วิทยาการสูงส่ง ทำไมบ้านเมืองจึงเป็นอย่างที่เป็น?

ในคหสต. คำตอบก็น่าจะคือนักการเมือง เพราะแทนที่จะเอาสมองชั้นยอดไปพัฒนาประเทศ กลับไปพัฒนาอาวุธ ก่อสงครามทุกมุมโลก นักการเมืองกระเหี้ยนกระหืออยากทำสงคราม ทั้งที่ยังไม่รู้เลยว่าทำไปทำไม เหมือนได้รับใบสั่งมา

สหรัฐฯมีฐานทัพนอกประเทศอย่างน้อย 128 แห่งทั่วโลก สหรัฐฯวีโต้คว่ำทุกมติของนานาชาติ (โดยเฉพาะมติที่ไม่เป็นผลดีต่ออิสราเอล) ส่งอาวุธไปร่วมโรงฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ในกาซา ถอนตัวจากการแก้ปัญหาโลกร้อน ไม่แยแสกฎระเบียบนานาชาติ ไม่สนใจความชอบธรรม ความยุติธรรม มนุษยธรรม

นี่ไม่ได้พูดเพราะอารมณ์พาไป นี่ว่าตามหลักฐานที่ปรากฏ นี่ก็คือภาพที่ชาวโลกเห็น

เมื่อเกิดเหตุอะไรขึ้นไม่ว่าที่มุมไหนในโลก โฆษกทำเนียบขาวก็มักจะโผล่หน้ามาเอ่ย "เราเป็นห่วงสถานการณ์ที่ประเทศยูจังเลย"

แต่กลับไม่ห่วงประเทศตัวเอง ไม่ได้ห่วงว่าทำไมชาวอเมริกันจ่ายภาษีไปเป็นค่าอาวุธไปให้ชาติอื่นเข่นฆ่าล้างเผ่าพันธุ์

จะรู้ว่ามันเริ่มต้นมาได้อย่างไร ก็ต้องศึกษาประวัติศาสตร์

สงครามโลกครั้งที่สองน่าจะเป็นจุดเปิด Pandora's box เมื่อประเทศในยุโรปพังพินาศ ประเทศอื่นๆ ทั่วโลกล้มระเนระนาด แต่อเมริกาปลอดภัย ด้วยแสนยานุภาพทางทหาร ทันใดนั้นอเมริกาก็มองเห็นโอกาสที่จะเป็นเจ้าโลก

สหรัฐฯต่อสู้กับโซเวียตในช่วงสงครามเย็นยาวนาน สมัยผมเป็นเด็ก สำนักข่าวสารอเมริกันพิมพ์นิตยสารแจกคนไทย มีทั้งความรู้และโฆษณาชวนเชื่อผสมกัน โดยเฉพาะเรื่องภัยคอมมิวนิสต์ ตอนนั้นเด็กไทยกลัวคอมมิวนิสต์ คิดว่าเป็นผีชนิดหนึ่ง จับเด็กไปฆ่า

เด็กไทยก็โตมาแบบนี้ มีภาพว่าอเมริกาคือมหามิตร

จนเมื่อโซเวียตล้ม (เพราะตัวมันเอง ไม่ใช่เพราะสหรัฐฯ) สหรัฐฯก็กลายเป็น Unipolar power ใหญ่แต่เพียงผู้เดียวในโลกา แต่ไม่สบายใจเมื่อจีนมาหายใจรดต้นคอ ซึ่งเป็นภาคบังคับ เพราะเศรษฐกิจจีนจะใหญ่กว่าสหรัฐฯในไม่กี่ปีข้างหน้า

นี่ก็คือเหตุผลที่ผู้นำสหรัฐฯต้องตีประเทศจีนสามเวลาหลังอาหาร เสาร์อาทิตย์และวันหยุดราชการเพ่ิมรอบเช้า 10.00 น.

และนี่ส่งผลย้อนกลับ (backfire) เช่น การสกัดจีนเรื่องชิปยิ่งทำให้จีนรีบพัฒนาชิปเร็วขึ้นกว่าเดิม

อเมริกาเป็นประเทศที่รวมทั้งคนดีและคนไม่ดี มีบริษัทยาที่ค้ากำไรเกินควร แต่ก็มีคนอย่าง โจนาส ซอล์ค (Jonas Salk) ที่คิดค้นวัคซีนโรคโปลิโอสำเร็จ แล้วมอบให้ชาวโลกโดยไม่รับสิทธิบัตร มีคนอย่าง จอร์จ โซรอส ที่คนไทยจดจำได้ดีจากเหตุการณ์ต้มยำกุ้ง แต่ก็มีคนใจบุญอย่าง ชัค ฟีนีย์ (Chuck Feeney) ที่สร้างมหาวิทยาลัยไปทั่วโลก

ความสัมพันธ์ของชาวโลกกับสหรัฐฯจึงเป็น love-hate relationship เรายอมรับความเก่งของเขา แต่เราก็กลัวความบ้าของเขา ไม่มีชาติใดในโลกอยากรบกับอเมริกัน ไม่มีใครอยากสู้กับหมาบ้า

ลีกวนยูเคยบอกว่า "ถามว่าผมอยากเหมือนอเมริกาไหม ใช่ ในด้านความสามารถประดิษฐ์คิดค้น ในด้านความคิดสร้างสรรค์... แต่อเมริกาที่ไร้ความสามารถควบคุมปัญหายาเสพติด - ไม่อยาก! หรือปัญหาปืน ไม่อยาก!"

ในปี 1961 สิงคโปร์จับซีไอเอสามคนข้อหาล้วงความลับ อเมริกาเสนอให้หนึ่งล้านแก่พรรค PAP ของลีกวนยูเพื่อให้ปล่อยตัวคนของตน ลีกวนยูบอกว่า “อเมริกาซื้อผู้นำเวียดนามและประเทศอื่น ๆ มากจนคิดว่าผู้นำทุกคนในโลกซื้อได้หมด”

ลีกวนยูบอกว่าปัญหาของพวกตะวันตกคือ "hubris" (กร่าง โอหัง) hubris นี่จะทำลายตัวเอง

คนอเมริกันส่วนใหญ่ไม่ใช่คนเลวร้าย แต่ไม่ต่างจากไทยหรือประเทศอื่นๆ จะพัฒนาการเมืองอเมริกาได้ ก็ต้องพัฒนาคนก่อน

ในคหสต. ปัญหาของคนอเมริกันคือความรู้รอบตัวต่ำมาก เมื่อได้รับข้อมูลไม่ครบถ้วน นักการเมืองพันธุ์กระหายเลือดก็ยังคงอยู่ได้ต่อไป และทำให้โลกป่วน สหรัฐฯสามารถยุติสงครามใหญ่ๆ ในวันนี้ได้ในอึดใจเดียว แต่เลือกไม่ทำ

โลกเรากว้างใหญ่พอที่ทุกคนอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติ แต่ไม่ใหญ่พอสำหรับพวกที่มีอีโก้สูงกว่าภูเขาเอเวอเรสต์ และความโลภลึกกว่า Mariana Trench

ไม่ว่าจักรวรรดิอเมริกาจะยิ่งใหญ่แค่ไหน วันหนึ่งมันก็เสื่อมและล้ม (บางคนว่ามันอยู่ในช่วงสุดท้ายเรียบร้อยแล้ว) นี่ไม่ได้แช่ง แต่มันเป็นสัจธรรมโลก ประวัติศาสตร์หลายพันปีนี้สอนเราว่า ทุกจักรวรรดิล่มสลายเสมอ จำนวนมากล่มเพราะตัวเอง จักรวรรดิโรมัน จักรวรรดิอังกฤษ ("อาทิตย์ไม่เคยตกดิน") ล้วนล่มสลายไปเรียบร้อยแล้ว

มันเป็นสัจธรรมเช่นนั้นเอง

วินทร์ เลียววาริณ
25-6-25

(ภาพจาก Apocalypse Now)