ในสมัยอยุธยา ชาวบ้านไม่ได้กินปลาตะเพียน มีบทลงโทษ

ทำไมปลาชนิดนี้จึงเป้นอาหารต้องห้าม?

อย่างนี้ต้องอ่าน

ถามใครก็ตามเรื่องงาน จะได้ยินประโยค “งานน่าเบื่อ” ถามเรื่องเจ้านายก็ได้ยินว่า “เจ้านายโหด” บ้างว่า “เจ้านายเลว”

ถามเรื่องอนาคต ก็จะได้ยินว่า “ก็อดทนไปก่อน อนาคตอยากจะเปิดบริษัทของตัวเอง” และที่เหมือน ๆ กันคือ “ชาตินี้จะไม่เป็นลูกจ้างใครอีกแล้ว”

ผมเป็นมนุษย์เงินเดือนมาหลายสิบปี เจอทุกประโยคข้างต้น แต่ผมก็ไม่เคยคิดจะเปิดบริษัท ยังก้มหน้าก้มตาทำงานไป สงสัยจะเป็นพวกชอบทำร้ายตัวเอง!

จนถึงวันหนึ่งเมื่อสถานการณ์บังคับให้เลือกระหว่างทางสองสาย ก็ลองเลือกทางสาย ‘เจ้านาย’ และเปิดบริษัท ไม่เคยคิดอยากเป็นเจ้านาย เพราะรู้ว่าเป็นเจ้านายไม่ใช่เรื่องง่าย

แล้วก็พบว่าจริงอย่างที่คิด การเป็นเจ้านายตัวเองไม่ง่าย ชีวิตยังประสบความเครียดเหมือนกัน ต่างกันที่รายละเอียด

ใครที่คิดว่าเป็นเจ้านายแล้วจะไปทำงานกี่โมงก็ได้ ต้องระวังบริษัทอาจล่มได้ เพราะหากเจ้านายขี้เกียจ อย่าหวังว่าลูกน้องจะขยัน ดังที่นักบริหารระดับโลก ลี ไอคอกคา กล่าวว่า “ความเร็วของเจ้านายคือความเร็วของทีม”

หากคิดว่าเป็นเจ้านายแล้วจะเป็นอิสระกว่า ก็ต้องลองดูบริษัทที่มีปัญหาติดหนี้สินรุงรัง การจัดการกับลูกค้าร้อยพ่อพันแม่ กับซัพพลายเออร์อีกร้อยพ่อพันแม่ ไม่ใช่เรื่องง่าย

ที่ว่ามานี้ไม่ได้บอกว่าอย่าเป็นเจ้านาย เพียงชี้ว่า ทุกอย่างมองได้หลายมุม เรารู้สึกว่าเป็นเจ้านายดีกว่าเป็นลูกจ้างเพราะมีภาพลักษณ์และค่านิยมว่า เป็นเจ้านายดีกว่าเป็นลูกน้อง ผู้ใหญ่มักอวยพรเด็ก ๆ ว่า “โตขึ้นขอให้ได้เป็นเจ้าคนนายคน”

มนุษย์เป็นสัตว์สังคมเพราะความจำเป็น การแบ่งหน้าที่กันทำให้ได้ ‘มือโปร’ ในทุกหน้าที่ และท้ายที่สุดทำให้สังคมโดยรวมอยู่รอด

สังคมต้องการคนทุกประเภท ทุกคนเป็นฟันเฟืองชิ้นหนึ่งในเครื่องจักรกลแห่งมนุษยชาติ ชิ้นเล็กบ้าง ชิ้นกลางบ้าง ชิ้นใหญ่บ้าง แต่เป็นฟันเฟืองเหมือนกัน ขาดชิ้นหนึ่งชิ้นใดไม่ได้

สถานะเจ้านาย-ลูกน้องเป็นแค่หน้ากาก เป็นมายา เพราะพิจารณาดูให้ดี ทุกอย่างดำเนินไปเป็นวง ไม่มีเจ้านายจริง  ๆ ไม่มีลูกน้องจริง ๆ มีแต่บทบาทและหน้าที่

บางคนเหมาะที่จะเป็นลูกจ้าง บางคนเหมาะที่จะเปิดบริษัท บางคนเหมาะเป็นหัวหน้าใหญ่ บางคนเหมาะเป็นหัวหน้ารอง

ลูกน้องรับคำสั่งจากเจ้านาย เจ้านายก็ต้องก้มหน้ารับคำสั่งของลูกค้า ข้าราชการรับคำสั่งจากผู้บังคับบัญชา ซึ่งรับคำสั่งต่อ ๆ มาอีกหลายทอดจนถึงนักการเมือง ซึ่งตามหลักการก็รับคำสั่งจากประชาชน

จะเลือกเส้นทางไหน ก็ดูที่ความฝัน ความรู้ ทักษะ การเตรียมพร้อม ความมุ่งมั่น และระดับความอดทนของตัวเอง ทางไหนก็ได้ที่ทำให้เรามีความสุขกับการทำงาน ไม่ใช่ทำเพื่ออวดใคร

ขำขันเรื่องหนึ่งเล่าว่า ลูกน้องไปหาเจ้านาย กล่าวว่า “ท่านครับ เมียผมบอกว่าผมทำงานหนักมาก ผมควรได้เงินเดือนขึ้น”

เจ้านายนิ่งไปครู่หนึ่ง ตอบว่า “ผมต้องกลับไปถามเมียก่อนว่าจะขึ้นเงินเดือนให้ได้ไหม”

วินทร์ เลียววาริณ
30-5-25

..........................

ผมชอบคำของ Lope de Vega กวีและนักเขียนบทละครชาวสเปนในศตวรรษที่ 16-17 ซึ่งเขียนว่า “With a few flowers in my garden, half a dozen pictures and some books, I live without envy.”

“เมื่อมีดอกไม้สักหลายดอกในสวน รูปภาพสักห้าหกภาพ และหนังสือสักหลายเล่ม ข้าพเจ้าก็มีชีวิตอยู่โดยปราศจากความอิจฉา”

เมื่อมีดอกไม้ในสวนยกระดับหัวใจ มีภาพสวยๆ ขับกล่อมวิญญาณ มีหนังสือดีเปิดหน้าต่างโลก ชีวิตยังต้องการอะไรมากไปกว่านี้?

วลี ‘ดอกไม้สวย’ ‘รูปภาพงาม’ ‘หนังสือดี’ มิได้จำกัดแค่ดอกไม้ รูปภาพ และหนังสือ ‘ดอกไม้’ หมายถึงธรรมชาติทั้งปวง ‘รูปภาพ’ หมายถึงศิลปะ ทั้งจิตรกรรม ประติมากรรม ภาพพิมพ์ ภาพวาด ‘หนังสือ’ หมายถึงความรู้ ความบันเทิง ซึ่งรวมภาพยนตร์ ละคร ฯลฯ

นี่เป็นการมองชีวิตและใช้ชีวิตอย่างคนมีอารมณ์ศิลป์ รักธรรมชาติ และรู้จักซาบซึ้งชื่นชมความงามของสรรพสิ่งรอบตัวเรา แต่ไม่ทุกคนรู้สึกเช่นนี้ จึงน่าสงสัยว่า การมองแบบนี้มาจากยีนของเรา หรือสภาพแวดล้อม ผมก็ไม่มีคำตอบ

มองดูตัวเอง ตั้งแต่เด็ก ผมชอบดูฝนตก สามารถเหม่อมองเม็ดฝนที่โปรยปรายลงมาจากฟ้าได้นาน ๆ ดูเม็ดฝนหล่นกระทบพื้นดินกระเซ็นแตกกระจาย ชอบดูแอ่งน้ำฝนที่ขังบนพื้น และเมื่อค้นพบความงามของรูปภาพและหนังสือ ก็ไม่ต้องการอะไรอีก

ความงามของดอกไม้ ธรรมชาติ ความงดงามของบทกวี หนังสือ ทำให้การอยู่ในโลกใบนี้สนุกขึ้น

ผมนึกไม่ออกว่าโลกนี้จะเป็นอย่างไรหากไม่มีดอกไม้ ไม่มีจิตรกรรม และวรรณกรรม

มันคงเป็นโลกที่ต่างจากนี้มากทีเดียว

แต่นี่อาจเป็นเพียงมุมมองของคนกลุ่มเล็ก ๆ กลุ่มหนึ่ง เพราะดูเหมือนคนจำนวนมากในโลกไม่ได้ดูสามสิ่งนี้แล้ว และอยู่ได้ปกติดี

เป็นคำตอบเดียวกับที่เราได้เมื่อถามคนไม่น้อยว่า ไปพิพิธภัณฑ์ศิลปะไหม ไปดูนิทรรศการจิตรกรรมไหม อ่านวรรณกรรมเล่มนั้นเล่มนี้ไหม ดูดวงดาวกลางฟ้าราตรีไหม เหตุผลคือไม่มีเวลา ไม่มีอารมณ์ และไม่รู้ดูไปทำไม

เหตุผลข้อสุดท้ายน่าสนใจ เพราะกิจกรรมเหล่านี้ไม่ดูไม่อ่านก็ไม่ตาย

แต่ความจริงคือมีกิจกรรมอีกมากมายที่เข้าข่าย “ไม่ดูไม่อ่านก็ไม่ตาย” เช่น ดูหนัง ดูละคร ดูคลิป อ่านข่าว หรือนินทา

ไม่ดูไม่อ่านก็ไม่ตายเหมือนกัน

ดังนั้นอะไรเล่าทำให้การชมดอกไม้ในสวน ดูภาพจิตรกรรม ประติมากรรม อ่านหนังสือ มีคุณค่ากว่าดูหนัง ดูละคร ดูคลิป อ่านข่าว หรือนินทา?

คำตอบคือสามสิ่งนี้ไม่ได้มีคุณค่ากว่ากิจกรรมอื่น ๆ พวกมันก็ไม่ใช่ปัจจัย 4 อยากเสพก็เสพ ไม่อยากเสพก็ไม่ต้องเสพ

ข้อแตกต่างเดียวคือ ‘สวน’, ‘หนังสือ’ และ ‘ภาพ’ อาจทำให้เราเข้าใกล้จิตวิญญาณของเรามากกว่า ทำให้เราเชื่อมกับจักรวาลมากกว่า นั่นคือการเข้าใจตัวตนแท้จริงของเรา ที่มาของเรา และสาระการดำรงอยู่ของเรา

พูดแบบไม่ต้องตีความคือ สิ่งหนึ่งที่ทำให้สามสิ่งนี้มีค่ากว่าสิ่งอื่น ๆ อาจเป็นห้วงยามที่เราอยู่จมในความหมองเศร้า ในวันที่โลกภายนอกหม่นมัว เหล่านี้ทำให้โลกภายในของเราสว่างไสว ซึ่งกิจกรรมอื่น ๆ อาจให้ได้ไม่เท่า

เบนจามิน แฟรงกลิน เขียนว่า “คนที่น่าสงสารที่สุดคือคนที่อ่านหนังสือไม่ออกผู้หงอยเหงาในวันฝนตก”

และชีวิตเราจะพานพบ ‘ฝนตก’ เป็นระยะ ๆ เราจะหดหู่หม่นหมองเป็นระยะ ๆ สามสิ่งนี้อาจช่วยได้

เรื่องบางเรื่องในโลกต้องใช้ธรรมชาติและศิลปะเป็นยา

(รูปดอกไม้ในสวนของผม ถ่ายเมื่อเดือนเมษายน ปี 2557)

วินทร์ เลียววาริณ
29-5-25