มองโกลจะไม่เป็นมองโกลที่โลกรู้จักในวันนี้หากมิใช่เพราะเตมูจิน และเตมูจินก็จะอาจจะมิได้กลายเป็น เจ็งกิส ข่าน ที่โลกรู้จัก หากมิใช่เพราะผู้หญิงคนหนึ่ง

แต่เตมูจินคือใครกันแน่?

เตมูจินเกิดในชนเผ่าบอจิจิน ซึ่งเป็นเผ่าย่อยของคียัต บิดาชื่อเยซูไก

คำว่า เตมูจิน แปลว่า ช่างตีเหล็ก บิดาเขาตั้งตามชื่อของศัตรูชาวตาดคนหนึ่งที่เขานับถือ

เมื่ออายุเก้าขวบ บิดาของเตมูจินตายเพราะถูกพวกตาตาร์วางยาพิษ ครอบครัวของเขาต้องหนีไปอยู่ที่อื่น เกือบเอาชีวิตไม่รอดในฤดูหนาวอันโหดร้าย ต่อมาเขาถูกศัตรูจับเป็นนักโทษ สวมคาไม้รอบลำคอเพื่อไม่ให้หนี แต่ยามคนหนึ่งช่วยเขาหนีไปได้ การหนีของเขาทำให้หลายคนเริ่มแลเห็นแววคนกล้าในตัวเขา

แต่จุดเปลี่ยนแปลงคือเมียเขาถูกจับตัวไป

เมียของเตมูจินชื่อ บอตี อูจิน เตมูจินแต่งงานกับนางไม่นาน วันหนึ่งพวกเมอร์คิตก็บุกมาจับตัวไป เตมูจินหนีไปได้

การจับตัวนี้เป็นการแก้แค้นพ่อของเตมูจินที่ชิงผู้หญิงชาวเมอร์คิตคนหนึ่งไปเป็นเมีย แล้วให้กำเนิดเตมูจิน

เตมูจินโกรธแค้นมาก หาทางชิงเมียคืน หลายเดือนต่อมา ด้วยความช่วยเหลือของจามูกา เพื่อนวัยเด็ก และโตรูล ผู้นำกลุ่มเกอราอิต พี่ร่วมสาบานของพ่อ

เตมูจิน จามูกา และโตรูลยกกำลังสองหมื่นคนไปช่วยเมียเตมูจิน ด้วยความแค้น เตมูจินทำลายพวกเมอร์คิตจนราบ วันนั้นพวกเขาฆ่าพวกเมอร์คิตไปสามร้อยคน ยึดทรัพย์สมบัติและผู้หญิงของเมอร์คิต เด็ก ๆ กลายเป็นทาส

ตอนที่ช่วยมาได้ เมียของเตมูจินอยู่ในสภาพครรภ์แก่ หลังจากนั้น บอตี อูจิน ก็ให้กำเนิดทารกคนหนึ่งซึ่งไม่ใช่ลูกของเขา ชื่อ โจชิ

การบุกไปช่วยเมียออกมาจากเงื้อมมือพวกเมอร์คิตเปลี่ยนชีวิตเขา ชัยชนะครั้งนั้นทำให้พวกมองโกลเผ่าอื่น ๆ ร่วมกับเขามากขึ้น มันเป็นจุดหักเหของชีวิตของเตมูจิน พาเขาไปสู่เส้นทางของนักรบผู้กระหายสงคราม

เตมูจินเห็นว่าหากจะอยู่รอด พวกมองโกลทุกเผ่าควรรวมตัวกันเหนียวแน่น

ในปี 1193 เตมูจินกับจามูกาแตกคอกันเรื่องโจรขโมยม้า หัวหน้าหลายเผ่าเข้ากับเตมูจิน รวมทั้งทหารหมื่นคนของจามูกา เตมูจินได้รับเลือกเป็นข่านในวันต่อมา บางเผ่าเกรงการขึ้นสู่อำนาจของเตมูจิน ก็ไปร่วมกับจามูกา

จามูกากับเตมูจินรบกัน จามูกามีกำลังทหารมากกว่า คือสามหมื่นคน เตมูจินจำต้องถอย หลังเสร็จศึก จามูกาสั่งต้มทหารเตมูจิน 70 คนตายทั้งเป็น ทำให้ทหารหมื่นคนของจามูกาขยาดแขยง และตีจากไปเข้ากับเตมูจิน  

ในปี 1194 โตรูลช่วยเตมูจินบุกพวกตาตาร์ พ่อของเตมูจินถูกตาตาร์ฆ่า ปู่ของโตรูลก็ถูกตาตาร์บุกเข้าไปฆ่า เหตุการณ์นี้เองที่ทำให้คนจีนเรียกโตรูลว่า หวังหัน แปลว่าเจ้าข่าน

ในปี 1201 จามูกาและมองโกลรวมสิบสามกลุ่ม เช่น พวกเมอร์คิต ตาตาร์ ไหน่หมัน ทำสงครามกับเตมูจิน เรียกว่า ยุทธการสิบสามด้าน (The Battle of the Thirteen Sides)

มันเป็นการรบที่นองเลือดครั้งใหญ่ครั้งหนึ่งระหว่างพวกมองโกล เตมูจินชนะศึก จามูกาหนีรอดไปพึ่ง ทาหยัง ข่าน แห่งเผ่าไหน่หมัน

และในการรบครั้งนี้ เขาได้ศัตรูคนหนึ่งมาเป็นทหารคู่กาย คือเจอเปหรือเจ๋อเปี๋ย

ใน มังกรหยก อาจารย์ที่สอนวิชายิงธนูให้ก๊วยเจ๋งคือเจอเป

ช่วงหนึ่งของการรบในยุทธการสิบสามด้าน ลูกศรดอกหนึ่งเฉียดลำคอเตมูจินได้รับบาดเจ็บ หลังจากชนะศึก เตมูจินถามเชลยศึกว่าใครเป็นคนยิง

ทหารหนุ่มเผ่าเบห์ซูดชื่อ เจอกาได (Jirqo’adai/Zurgadai) บอกว่าตนเป็นผู้ยิง เขาบอกว่าเขายิงพลาดไป

เจอกาไดบอกเตมูจินว่ามีสองทางให้เดิน หนึ่งคือฆ่าเขา สองคือไว้ชีวิต เขาจะรับใช้ข่านไปจนตาย

เตมูจินชอบใจนิสัย ความกล้าหาญ และฝีมือ จึงยกโทษให้ และชุบเลี้ยงเจอกาได ตั้งชื่อใหม่เป็นเจอเป ภาษามองโกลแปลว่าลูกธนู

ภายในสามปีเจอเปก้าวขึ้นเป็นขุนศึกมือดีของ เจ็งกิส ข่าน เท่าเทียมกับอีกสองขุนศึกมูคาลีกับซูบูไต (ซู่ปู้ไถ)

สำหรับโตรูล เป็นพันธมิตรกับเจ็งกิส ข่าน นานหลายปี จนกระทั่งปี 1203 ลูกชายของโตรูล ชื่อ เซงกัม โน้มน้าวใจพ่อให้หักหลังเตมูจิน

เซงกัมไม่พอใจที่บิดาตนชื่นชมเตมูจินมากกว่าลูกแท้ ๆ พวกเขาวางแผนลอบสังหารเตมูจินขณะไปงานแต่งงาน แต่ชาวเกอราอิตคนหนึ่งเตือนเตมูจินถึงแผนการร้ายนี้ก่อน เป็นผลให้เกิดการรบกันที่เรียกว่า Battle of Khalkhaljid Sands เซงกัมบาดเจ็บในการต่อสู้

ในการศึกครั้งนี้ เตมูจินรบกับจามูกาและโตรูล เตมูจินชนะ แต่บุตรชายวัยเจ็ดขวบ โอโกไดบาดเจ็บและหายไป แต่คนของเขาช่วยไว้ได้

สู้กันสามวัน โตรูลแพ้ หนีไปพึ่งพวกไหน่หมัน แต่ถูกพวกไหน่หมันฆ่าเพราะเข้าใจผิด ไม่เชื่อว่าเขาเป็นโตรูล ส่วนเซงกัมหนีไปซีเสี้ย

เตมูจินตามล่าจามูกา จนในปี 1204 เกิดการรบกันที่ภูเขาอัลไต ในยุทธการ Battle of Chakirmaut เตมูจินมีคนน้อยกว่า แต่สั่งบุก ทาหยัง ข่าน ตายในสนามรบ ส่วนลูกชายของ ทาหยัง ข่านชื่อ กูคูลุก และจามูกาหนีไปได้

จามูกาถูกตามล่าและจับได้ในที่สุด

ตำนานเล่าว่าเตมูจินไม่ต้องการฆ่าจามูกา แต่จามูกาไม่รับมิตรภาพ บอกมีอาทิตย์เพียงดวงเดียวบนท้องฟ้า และขอตายอย่างชายชาติทหาร

ปี 1205 เตมูจินตามล่าเซงกัมไปถึงอาณาจักรซีเสี้ย เซงกัมถูกฆ่าตายในสนามรบ

ถึงจุดนี้ก็ไม่เหลือศัตรู

สำหรับกูคูลุกที่หนีรอดไปได้ มุ่งหน้าไปทางทิศตะวันตก ไปพึ่งอาณาจักรเหลียวตะวันตก จักรพรรดิซีเหลียวแต่งตั้งกูคูลุกเป็นที่ปรึกษา เป็นขุนพลคุมกำลังทหาร เป็นการตัดสินใจที่ผิดพลาดมหันต์ เพราะการช่วยกูคูลุกก็คือการเลี้ยงอสรพิษ กูคูลุกอยู่ที่ซีเหลียวได้สามปี ก็ทรยศต่อผู้ช่วยชีวิต ก่อรัฐประหาร จับจักรพรรดิไว้เป็นจักรพรรดิหุ่น เมื่อจักรพรรดิตาย ก็ขึ้นครอง อำนาจที่ซีเหลียว

แต่ไม่นานเกินรอ มองโกลก็ยกทัพมาถึงหน้าบ้าน

เจ็งกิส ข่าน ยิงธนูดอกเดียวได้นกสองตัว ฆ่ากูคูลุกและทำลายอาณาจักรเหลียวตะวันตกไปพร้อมกัน

กูคูลุกหนีไปได้สองปี ก็ถูกนายพรานคนหนึ่งจับตัวส่งให้มองโกล เขาถูกจับตัดหัว ศีรษะถูกเสียบประจาน ลูกสาวกูคูลุกถูกส่งไปเป็นเมียของโตลุยให้กำเนิดลูกชายคนหนึ่งชื่อ ฮูตู่ตู ต่อมาร่วมรบกับ โอโกได ข่าน ในสงครามยึดอาณาจักรซ่ง และตายในการรบ

จงอย่าเป็นศัตรูกับ เจ็งกิส ข่าน!

ป.ล. เหลียวตะวันตกจะถูกใช้เป็นฉากหนึ่งของนวนิยาย สี่ภพ

วินทร์ เลียววาริณ
15 สิงหาคม 2568

(ภาพมองโกล ไม่ทราบชื่อจิตรกร)

เจ็งกิส ข่าน ย่อมจัดอยู่ในทำเนียบนักรบที่เก่งที่สุดคนหนึ่งในโลก เขายาตราทัพครอบครองค่อนโลก ไม่มีชนชาติใดต้านเขาได้ เพราะทุกอาณาจักรที่ขวางทางเขาล้วนพินาศสิ้น

เวลานั้นในตะวันออกกลางมีอาณาจักรใหญ่อาณาจักรหนึ่งชื่อควาเรซเมียน (Khwarazmian) ควาเรซเมียนก็คืออาณาจักรเปอร์เซีย ครอบครองพื้นที่ซึ่งปัจจุบันคือเอเชียกลาง อัฟกานิสถาน อิหร่าน ยาวนาน 154 ปี

ในราวปี ค.ศ. 1219-1220 เจ็งกิส ข่าน ส่งพ่อค้าชาวมองโกลกลุ่มใหญ่ไปผูกสัมพันธ์กับควาเรซเมียนเพื่อการค้า ควาเรซเมียนเชื่อว่าพ่อค้าเหล่านั้นเป็นสายลับ ก็สั่งฆ่าหมด

เจ็งกิส ข่าน โกรธจัด แต่ยังไม่สิ้นความพยายาม ส่งทูตสามคนไปเจรจารอบใหม่ ชาห์ มูฮัมเหม็ดที่ 2 ฆ่าทิ้งทูตหนึ่งคน ล้อเลียนทูตอีกสองคนกลางที่สาธารณะ เหตุการณ์นี้จุดเพลิงพิโรธ เจ็งกิส ข่าน พลุ่งพล่าน สำหรับมองโกล มันคือการประกาศสงคราม

จอมข่านทิ้งศึกที่เมืองจีนหันไปบุกควาเรซเมียนแทน

ทัพมองโกลสองหมื่นคนนำโดยโจชิและเจอเป ทะยานข้ามเทือกเขาเทียนซานลงใต้ มุ่งสู่อาณาจักรควาเรซเมียน กองทัพมองโกลฝ่าหิมะหนากลางฤดูหนาว ข้ามหุบเขาเฟอร์กานา ไปหยุดที่หน้าเมืองข้าศึก การเดินทางของมองโกลครั้งนี้เปรียบได้กับการข้ามภูเขาแอลป์สของจอมทัพฮันนิบาลเมื่อ 218 ปีก่อนคริสตกาล

ชาห์ตะลึงพรึงเพริด ไม่คาดฝันว่าทัพมองโกลจะเดินทางมาถึงและปรากฏตัวที่หน้าเมืองรวดเร็วขนาดนี้ได้

ชาห์ มูฮัมเหม็ดที่ 2 คิดผิดใหญ่หลวงที่ไปแหย่รังแตน เพราะแตนมองโกลไม่เคยลืมความแค้น และวิธีล้างแค้นของพวกมองโกลคือทำลายทั้งอาณาจักรสิ้นซาก

ปีถัดมา เจ็งกิส ข่าน ส่งโตลุยบุตรชายไปสมทบที่ กองทัพโตลุยถล่มเมืองนิชาปุระและเมิร์ฟจนราบคาบ สังหารหมู่คนทั้งสองเมือง

ในที่สุดอาณาจักรควาเรซเมียนก็ถูกทำลายสิ้น เลือดนองแผ่นดิน ราษฎรผู้ไม่รู้อิโหน่อิเหน่ถูกฆ่าตายหมดทั้งแผ่นดินเพราะผู้นำประเมินพลังศัตรูผิดพลาด และจุดชนวนสงคราม

อย่างไรก็ตาม กองทัพยิ่งใหญ่ของ เจ็งกิส ข่าน ก็พบความประหลาดใจและคาดไม่ถึง เพราะกลางซากพินาศของแผ่นดินศัตรู ก็ยังมีคนหาญสู้

จาลาล อัล-ดิน บุตรชายคนหนึ่งของชาห์ มูฮัมเหม็ดที่ 2 เมื่อรู้ว่าบิดาสิ้นแล้ว ก็ตั้งตนเป็นผู้นำ นำกำลังที่เหลือร่อยหรอต้านพวกมองโกล

จาลาล อัล-ดินเป็นนักรบผู้มากความสามารถ เกิดจากนางสนม โดยลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ จะไม่ได้เป็นชาห์ แต่เนื่องจากอาณาจักรควาเรซเมียนสิ้นไปแล้ว เขาจึงขึ้นเป็นผู้นำ

จาลาล อัล-ดินรบกับพวกมองโกลอย่างกล้าหาญ ในยุทธการปาร์วันเขาพิชิตทัพมองโกลจนแตกอย่างไม่น่าเชื่อ สำหรับทัพมองโกลอันเกรียงไกร การแตกทัพเป็นสิ่งที่ไม่เคยอยู่ในความคิดฝันของพวกเขา

เจ็งกิส ข่าน จึงนำทัพเอง ตามล่าจาลาล อัล-ดินที่มุ่งหน้าไปทางอัฟกานิสถานเพื่อตั้งหลักใหม่ ณ แม่น้ำสินธุที่ไหลมาจากทิเบต เกิดยุทธการครั้งสุดท้ายระหว่างจาลาล อัล-ดินกับ เจ็งกิส ข่าน

ยุทธการแห่งแม่น้ำสินธุ (Battle of the Indus)

จาลาล อัล-ดินต่อสู้อย่างกล้าหาญ เมื่อไพร่พลล้มตายไปมาก ตำนานเล่าว่าเขาต้องฆ่าแม่และภรรยาเพื่อไม่ให้ตกอยู่ในมือศัตรู

ในที่สุดเขาก็เหลือทางเลือกสองทาง ตายด้วยมือศัตรูหรือตายด้วยมือตัวเอง

ท่ามกลางความตื่นตะลึงของทุกคน จาลาล อัล-ดินควบม้ากระโจนลงจากผา ร่วงลงไปในแม่น้ำสินธุ เหล่าพลธนูมองโกลง้างคันธนูเตรียมยิง แต่ เจ็งกิส ข่าน เห็นความกล้าหาญของศัตรูแล้ว สั่งห้ามไว้

จาลาล อัล-ดินรอดชีวิตอย่างไม่น่าเชื่อ ข้ามแม่น้ำไปอีกฝั่งหนึ่ง

เจ็งกิส ข่าน กล่าวว่า "บิดาคนใดมีบุตรเช่นนี้ย่อมประเสริฐยิ่ง"

ประวัติศาสตร์การสูญสิ้นอาณาจักรควาเรซเมียนสอนเราว่า ผู้นำที่ไร้วิสัยทัศน์สามารถทำลายชาติของตนได้อย่างไร

และผู้กล้าหาญที่ยืนหยัดต่อสู้อริราช แม้แต่ศัตรูก็ยกย่อง

ป.ล. เหลียวตะวันตกจะถูกใช้เป็นฉากหนึ่งของนวนิยาย สี่ภพ

วินทร์ เลียววาริณ
15 สิงหาคม 2568

สำหรับคนที่ต้องการรู้เพิ่ม รีเสิร์ชคำว่า Jalal al-Din Mangburni และ The Battle of the Indus