“ทฤษฎีสัมพัทธภาพของผมอธิบายง่ายมาก ถ้าคุณนั่งบนเตาถ่านร้อน หนึ่งนาทีนานเท่าหนึ่งชั่วโมง ถ้าคุณนั่งกับหญิงสาวสวย หนึ่งชั่วโมงนานเหมือนหนึ่งนาที”

นี่เป็นคำพูดของไอน์สไตน์ อธิบายทฤษฎีสัมพัทธภาพของเขา... ใช่ไหม?

ไม่ใช่ ไอน์สไตน์ไม่เคยพูด

นี่เป็นหนึ่งในหลายคำพูดที่ถูกอ้างอิงว่าเป็นของไอน์สไตน์บ่อยที่สุด แต่เขาไม่ได้พูด

มันไม่ใช่การอำ เป็นแค่การอ้างผิด และเนื่องจากเป็นสาธกที่ดี คนก็จำได้ และยิ่งอ้างกัน มันก็กลายเป็นคำของไอน์สไตน์ไปโดยปริยาย

ผมเองก็เคยอ้างผิดเสียหลายครั้ง สมัยที่ยังเขียนหนังสือโดยไม่ได้ตรวจสอบข้อมูลทุกเรื่อง ถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการรีเสิร์ชเพื่อเขียนหนังสือ

ในยุคที่การอ้างอิงมักทำในรูปของ cut & paste โอกาสหลุดจึงมีสูง คนธรรมดาอ้างผิดคงไม่เป็นไร แต่ถ้าจะเขียนหนังสือหรือตำรา ต้องระวังหน่อย

ที่พูดถึงเรื่องนี้เพราะมีคนส่งคลิปเกี่ยวกับศาสนาโดยอ้างอิงคำพูดของไอน์สไตน์ ทำนองว่าไอน์สไตน์ยอมรับว่าพระเจ้ายิ่งใหญ่

ไอน์สไตน์พูดเรื่องพระเจ้าบ่อยมาก บางครั้งบอกว่าพระเจ้ายิ่งใหญ่ แต่เป็นคนละบริบท คนละเจตนา ดังนั้นจึงเอาไปอ้างอิงเพื่อรองรับพระเจ้าในศาสนาไม่ได้ เพราะพระเจ้าของไอน์สไตน์ไม่ใช่พระเจ้าของศาสนาคริสต์ และเขาก็พูดหลายครั้งว่า เขาไม่เชื่อพระเจ้าที่ให้รางวัลและลงโทษมนุษย์

ทางฝั่งพุทธก็มีคนอ้างเสมอ ๆ ว่า ไอน์สไตน์ว่าพุทธศาสนายิ่งใหญ่ ถ้าจะนับถือศาสนา ก็จะนับถือพุทธ ไอน์สไตน์ไม่ได้บอกอีกเหมือนกัน

ดูเหมือนว่าหลายคนชอบตั้งธงก่อนว่าจะพูดอะไร แล้วหาหลักฐานมารองรับ มองไปมองมาก็เอาไอน์สไตน์เป็นพวกน่าจะดีที่สุด

ลองคิดอีกมุมหนึ่งว่า สมมุติว่าคนพูดประโยคเดียวกันเป็นฮิตเลอร์ จะยังมีคนนำคำนั้นไปอ้างไหม

ภาพของไอน์สไตน์คืออัจฉริยะชั้นเลิศของโลก ถ้าได้มาเป็นพวก ก็จะทำให้งานหนักแน่นขึ้นมาก

แต่ปัญหาคือ แม้หลาย ๆ คำที่ไอน์สไตน์พูดจริง ไม่ใช่ในบริบทที่นำไปอ้าง

ไอน์สไตน์เองก็เคยให้สัมภาษณ์ว่า มีคนเอาคำพูดของเขาไปแปลงใหม่จนผิดเจตนาของเขา ทำให้เขาหงุดหงิด

อีกประเด็นหนึ่งคือ ไอน์สไตน์เป็นอัจฉริยะ แต่เขาก็เป็นคนธรรมดา โง่มาก่อนฉลาด คำพูดของเขาสมัยที่ยังไม่ดังและความคิดยังอยู่ในระดับหนึ่งเป็นแบบหนึ่ง ถึงช่วงท้ายก็ต่างกันออกไปบ้าง ถือว่าเป็นพัฒนาการทางความคิดของเขา

การยกคำมาอ้าง ต้องเข้าใจบริบทและที่มาด้วย

ปัญหาคือเราเป็นพวกขี้เกียจตรวจสอบ

ในเรื่องนี้รู้สึกเป็นห่วงเด็กไทยจริง ๆ ถ้าเราไม่สอนเด็กให้วิเคราะห์เป็น ประเทศแย่แน่

วินทร์ เลียววาริณ
13-9-25

จากหนังสืออีบุ๊ค #ปล่อยให้ตัวเลขอายุพาไป
จำหน่ายที่ The Meb

กาตาร์เป็นชาติพันธมิตรของสหรัฐฯในตะวันออกกลาง เมื่อสี่เดือนก่อน กาตาร์ต้อนรับประธานาธิบดีทรัมป์อย่างดีเยี่ยม และมอบเครื่องบิน 'แอร์ ฟอร์ช วัน' ให้หนึ่งลำ

ประธานาธิบดีทรัมป์แสดงความยินดีที่จะได้เครื่องบินใหม่

เห็นชัดว่ากาตาร์น่าจะปลอดภัยที่สุดแล้ว เพราะพี่เบิ้มคุ้มครอง

เมื่อวานนี้อิสราเอลยิงจรวดที่พี่เบิ้มให้มา ถล่มเมืองโดฮาในกาตาร์ "เพื่อฆ่าพวกฮามาส"

ฮามาสห้าคนที่ถูกฆ่าเป็นทีมเจรจาสันติภาพ มาคุยกับนายกฯกาตาร์

นี่เป็นเหตุการณ์ที่หลายคน หลายฝ่าย หลายประเทศต้องประเมินใหม่ เพราะนี่คือข้อมูลใหม่ที่ต้องพิจารณา

1 การเป็นชาติพันธมิตรกับพี่เบิ้ม ให้พี่เบิ้มตั้งฐานทัพ และไม่ใช่ชาติศัตรูของอิสราเอล ไม่ได้แปลว่าจะปลอดภัยจากการโดนถล่ม

2 การเป็นเจ้าภาพเจรจาสันติภาพก็มีความเสี่ยงได้

3 การมอบ 'แอร์ ฟอร์ช วัน' เป็นของขวัญพี่เบิ้ม ไม่ได้รับประกันความปลอดภัย

แต่สัญญาจะว่าให้ ก็ต้องให้นะ ห้ามเปลี่ยนใจ

วินทร์ เลียววาริณ
11-9-25

(หมายเหตุ วันก่อนพูดถึงบทบาทของโซเวียตในสงครามโลกครั้งที่สอง และเปรยถึงหนังเกี่ยวกับยุทธภูมิสตาลินกราดคือ Enemy at the Gates  นึกได้ว่ายังไม่เคยรีวิว ก็ทำเสียวันนี้)

ผมดูหนังของ Jean-Jacques Annaud เรื่องแรกคือ Quest for Fire (1981) ที่นิวยอร์ก ตามมาด้วย The Name of the Rose (1986) ชอบทั้งคู่

Quest for Fire เป็นเรื่องเกี่ยวมนุษย์เมื่อแปดหมื่นปีก่อน คนสมัยนั้นใช้ชีวิตแบบดิบๆ มีฉากร่วมเพศแบบห่ามๆ นึกจะมีเซ็กซ์ ก็ทำตอนนั้นตรงนั้นเลย ไม่สนใจว่าจะมีใครดู เพราะมันเป็นยุคก่อนที่มนุษย์ประดิษฐ์คำว่าศีลธรรมและศาสนา

หนังของ Jean-Jacques Annaud ที่มีฉากเซ็กซ์อีกเรื่องคือ The Lover (1992) ละเมียดละไมกว่ามาก แต่หมิ่นเหม่ต่อมาตรฐานศีลธรรมของสังคม ผมดูมากกว่าหนึ่งรอบ เพื่อตรวจสอบว่าดูเรื่องครบถ้วนไหม (เป็นคนรอบคอบ!)

อีกเรื่องหนึ่งสวนทางแนวเซ็กซ์ มาทางแนวจิตวิญญาณ คือ Seven Years in Tibet (1997) แบรด พิตต์ ยังหนุ่มฟ้อ

ก็มาถึงหนังสงคราม Enemy at the Gates (2001)

Enemy at the Gates เป็นหนังที่ได้คะแนนไม่สูง ทำเงินไม่มาก และโดนนักประวัติศาสตร์รุมสับเละว่าบิดเบือนประวัติศาสตร์

ก็กลับมาที่ประเด็นถกเดิมๆ คือ หนังอิงประวัติศาสตร์ต้องตรงตามประวัติศาสตร์แค่ไหน

ในความเห็นส่วนตัวของผม นิยายอิงประวัติศาสตร์ก็คือนิยายอย่างหนึ่ง ไม่ใช่สารคดี ดังนั้นจะทำอะไรก็ทำ หนังไม่มีหน้าที่ต้องสอนคนดู คนดูต้องไปค้นคว้าหาความรู้เพิ่มเอาเอง อย่าว่าแต่เราจะสรุปว่าอะไรคือประวัติศาสตร์ที่ถูกต้องอย่างไร

Enemy at the Gates อิงประวัติศาสตร์ท่อนหนึ่งของยุทธการสตาลินกราด ซึ่งเป็นยุทธภูมิที่อาจโหดเหี้ยมที่สุดในประวัติศาสตร์โลก คนตายไปมหาศาล

หนังอิงเกร็ดหนึ่งของสงครามคือ นอกจากยิงกันตรงๆ แล้ว ยังมีการใช้นักแม่นปืน (สไนเปอร์)

ในเมื่อโซเวียตต้านนาซีไม่ได้ ก็ใช้กลยุทธ์ตัดกำลัง คือลอบยิงนายหทารชั้นสูง

เนื่องจากยุทธการสตาลินกราดรบกันในเมือง กลางซากปรักหักพัง ไม่ใช่พื้นที่ราบหรือท้องทุ่ง หน่วยแม่นปืนจะลอบเข้าไปในซากเหล่านั้น แล้วรอคอยเหยื่อ จะเลือกยิงเฉพาะนายทหารเยอรมันชั้นหัวหน้า ทหารคนไหนติดเหรียญกางเขนเหล็กที่แสดงว่าเป็นทหารชั้นดี ก็จะเด็ดหัวทันที

ตัวหลักสไนเปอร์โซเวียตที่ล่าหัวนาซีในเรื่องคือ วาสิลี ไซเซฟ (Vasily Zaitsev) เป็นบุคคลจริง ในเรื่องนี้เขาต้องต่อกรกับสไนเปอร์นาซีชื่อ พันตรี เออร์วิน เคนิก (Erwin König) ซึ่งก็เป็นบุคคลจริงเช่นกัน เป็นเจ้าหน้าที่หน่วยเอสเอส

วาสิลี ไซเซฟ ในหนังจำลองบทโดย จูด ลอว์ ส่วน เออร์วิน เคนิก ในหนังจำลองบทโดย เอ็ด แฮร์ริส

จูด ลอว์ ดูหล่อกว่าตัวจริงมาก ส่วน เอ็ด แฮร์ริส ในบทนี้ดูดี แววตาเหมาะสมกับนักฆ่าเลือดเย็น

ตามหลักฐานที่มี ทั้งสองคนดวลกันนานสามวัน กลางซากปรักหักพังของสตาลินกราด แต่เนื่องจากข้อมูลของการประลองกันครั้งนี้ไม่ชัดเจน นักประวัติศาสตร์บางคนบอกว่า อาจไม่ได้เกิดขึ้นจริง แต่เป็นโฆษณาชวนเชื่อของฝ่ายโซเวียต ดังนั้นในหนังจึงเป็นเรื่องแต่ง และน่าจะผิดเพี้ยนไปจากความจริง

เราดูหนังเรื่องนี้ได้อย่างเดียวคือในฐานะหนังสงคราม-ทริลเลอร์

มองในฐานะของหนังทริลเลอร์ หนังให้ความบันเทิงสูง คล้ายการชิงไหวพริบของสองตัวละคร เช่น The Driver, Heat ฯลฯ โดยใช้ฉากสงคราม

ฉากสงครามตอนต้นเรื่องทำได้ดี ผมดูในโรง จอใหญ่ให้ความรู้สึกตื่นตามากเหมือนตอนดูฉากสงครามเปิดเรื่อง The Gladiator เพราะคนดูส่วนใหญ่ไม่เคยเห็นภาพยุทธการเลนินกราดมาก่อน

ในความเห็นส่วนตัวของผม จุดอ่อนของเรื่องอยู่ที่การเสียบพล็อต 'น้ำเน่า' เข้าไป ทำให้หนังเปลี่ยนโทนจากหนังทริลเลอร์เป็นเมโลดรามา

แต่โดยรวม Enemy at the Gates ก็ถือว่าเป็นงานสอบผ่าน

อ้อ! ฉากที่น่าประหวั่นที่สุดในเรื่องไม่ใช่ฉากรบ แต่คือฉากเซ็กซ์กลางกองทหาร

มิน่าล่ะพวกนักประวัติศาสตร์จึงบอกว่าบิดเบือนประวัติศาสตร์

วินทร์ เลียววาริณ
11-9-25

8.8/10
ฉายทาง Netflix (ฉายอีกไม่กี่วัน ก็จะถูกถอดออกจากโปรแกรม)

วินทร์ เลียววาริณ รวมบทรีวิวหนังจำนวนหลายร้อยเรื่องในหนังสือใหม่ บ้าหนัง 1-4 มีจำหน่ายในรูปอีบุ๊คที่เว็บไซต์ winbookclub.com และที่ MEB (คีย์คำว่า วินทร์ เลียววาริณ)

(มาตรการให้คะแนนของ วินทร์ เลียววาริณ : ความคิดสร้างสรรค์ + สาระ + ศิลปะการเล่าเรื่อง)