ฮาคุอิน เอคาขุ ปรมาจารย์เซนสายรินไซแห่งญี่ปุ่น เป็นพระเซนที่มีชื่อเสียง เป็นที่เคารพของชาวบ้านชาวเมืองมาก วัดของท่านอยู่ไม่ไกลจากบ้านเรือนของชาวบ้านนัก

วันหนึ่งหญิงสาวสวยคนหนึ่งในหมู่บ้านเกิดตั้งท้องขึ้นมา นางไม่ยอมบอกว่าใครเป็นพ่อของเด็กในท้อง แต่เมื่อถูกคาดคั้นหนักเข้า นางก็เอ่ยชื่ออาจารย์ฮาคุอิน

พ่อแม่ของหญิงสาวโกรธมาก และไปต่อว่าอาจารย์ฮาคุอินอย่างสาดเสียเทเสีย อาจารย์เซนเพียงเอ่ยว่า "เป็นเช่นนั้นหรือ?"

ไม่นานข่าวนี้ก็กระจายไปทั่ว ใคร ๆ ที่ได้ยินข่าวนี้ต่างประณามอาจารย์ที่ประพฤติตนไม่เหมาะสม เมื่อหญิงสาวคลอดบุตร พ่อแม่ของนางก็นำทารกไปวางที่หน้าวัด อาจารย์ฮาคุอินก็เลี้ยงดูทารกนั้นอย่างดี โดยขอน้ำนมจากสตรีในหมู่บ้าน

ผ่านไปหนึ่งปี หญิงสาวผู้นั้นทนความรู้สึกผิดไม่ได้ เล่าความจริงให้พ่อแม่ฟังว่า พ่อของทารกคือชายหนุ่มที่ทำงานในตลาดปลา

พ่อแม่ของหญิงสาวรู้สึกตกใจอย่างใหญ่หลวง ไปขอขมาต่ออาจารย์ฮาคุอิน และขอรับเด็กคืนมาเลี้ยงเอง อาจารย์เซนเพียงเอ่ยว่า "เป็นเช่นนั้นหรือ?"

.............

ฮาคุอินเกิดเมื่อปี ค.ศ. 1686 ในหมู่บ้านเล็ก ๆ ชื่อฮารา เชิงเขาฟูจิ แม่เป็นชาวพุทธที่เคร่งศาสนา ส่งผลให้ท่านเป็นผู้ใฝ่ธรรมไปโดยปริยาย

เมื่ออายุสิบห้า เขาขออนุญาตพ่อแม่ไปบวชในวัดโชอิน พ่อแม่ก็อนุญาต

ต่อมาก็ย้ายไปอยู่ที่วัดไดโช เป็นนวกภิกขุนานสามปี เรียนธรรม อ่าน สัทธรรมปุณฑริกสูตร  แต่เขาไม่รู้สึกว่าพบทางที่ต้องการ

อีกหนึ่งปีถัดมา เขาอ่านพบเรื่องราวของอาจารย์เซนจีนนาม หยานถูเฉวียนฮว่อ ถูกโจรร้ายสังหารอย่างโหดเหี้ยม เขารู้สึกสะทกสะท้อนใจที่พระยิ่งใหญ่ยังเอาตัวไม่รอดจากความตายที่โหดเหี้ยม แล้วเขาจะทำอย่างไร? จะช่วยคนอื่นจากนรกได้อย่างไร? เขาจึงล้มเลิกความคิดที่จะบรรลุธรรม

แต่ฮาคุอินก็ไม่อยากกลับบ้านตัวเปล่า เขาเดินทางไปทั่วนานสองปี ศึกษาวรรณกรรม บทกวี หลังจากนั้นก็ไปตั้งหลักที่วัดเอกัน ที่นี่เองเขาบรรลุซาโตริหลังจากทำสมาธินานเจ็ดวัน

เขาเดินทางต่อไป และได้ศึกษากับอาจารย์โชจู โรนิน นานแปดเดือน แล้วเดินทางต่อ

เขาท่องไปตามที่ต่าง ๆ จนอายุสามสิบเอ็ด กลับไปที่วัดโชอิน เป็นเจ้าอาวาส ช่วงนี้เองที่เขาได้รับนาม ฮาคุอิน แปลว่า ห่อหุ้มด้วยสีขาว

หลังการบรรลุธรรมเมื่ออายุสี่สิบเอ็ด ท่านฮาคุอินก็เป็นอาจารย์เซน มีลูกศิษย์หลายร้อยคน แต่ละคนมาหาอาจารย์เพราะกิตติศัพท์เล่าลือแบบปากต่อปาก

.............

ฮาคุอินเป็นผู้กอบกู้สาย รินไซ เซน ที่กำลังแผ่วลงจนรุ่งเรืองอีกครั้ง โดยกลับไปเน้นการทำสมาธิและการใช้โกอาน หลักการสอนของฮาคุอินคือการทำสมาธิครุ่นคิดโกอาน

วิธีการสอนคืออาจารย์กำหนดเลือกโกอานให้ศิษย์ และทำสมาธิคิดหาคำตอบเอง เมื่อคิดออกแล้วจึง 'สอบสัมภาษณ์' กับอาจารย์

ฮาคุอินไม่ได้ใช้เฉพาะโกอานของจีน แต่บางทีก็คิดขึ้นมาใหม่ เช่นโกอานบทที่ว่า "อะไรคือเสียงตบมือข้างเดียว?" โกอานบทนี้สร้างความสงสัยอย่างสูงแก่นักเรียนเซน

ท่านเขียนว่า "ถ้าเจ้าสงสัยเต็มที่ เจ้าก็จะตื่นเต็มที่"

ท่านบอกต้องระวังการตื่น 'แบบเล็ก' แล้วคิดว่ารู้แล้ว วัน ๆ ไม่ทำอะไรนอกจากนั่งสมาธิจนแข็งทื่อ ไม่เกิดผลอะไร

ท่านสอนศิษย์ว่า "สมาธิในการทำงานดีกว่าสมาธิในการนั่งนิ่งพันเท่า"

สำหรับฮาคุอิน ท่านมักตื่นในโอกาสที่คาดไม่ถึง เช่น ครั้งหนึ่งขณะที่กำลังเดินฝ่าฝน น้ำท่วมขึ้นมาถึงหัวเข่า พลันท่านก็นึกถึงบทธรรมที่เคยอ่านนานมาแล้ว บัดดลนั้นท่านก็หัวเราะก้อง เป็นเครื่องหมายว่าท่านตื่นแล้ว

อาจารย์ฮาคุอินมักตื่นแบบกะทันหันเช่นนี้เสมอ ทุกครั้งที่ตื่นจะส่งเสียงหัวเราะก้องจนคนรอบข้างงุนงง

ท่านเริ่มหัดวาดรูปและเขียนอักษรเมื่ออายุราวหกสิบ และกลายเป็นจิตรกรที่มีชื่อเสียง มักเขียนรูปที่เป็นการเทศนาธรรมไปในตัว

สำหรับท่าน การทำงานคือการบรรลุธรรมอย่างหนึ่ง ท่านเชื่อว่าไม่มีใครแก่เกินเรียน และไม่ช้าเกินไปสำหรับใครที่จะบรรลุธรรม

(ยังมีต่อ)

วินทร์ เลียววาริณ
8-6-25

................................

จาก มังกรเซน และ Mini Zen (เซนฉบับการ์ตูน)
หนังสือหมดเมื่อไร จะไม่ตีพิมพ์ใหม่แล้ว

คนเรามักจดจำภาพสวยงามในวัยเด็ก และคิดว่าหากย้อนอดีตไปที่จุดนั้น คงมีความสุขมาก

แต่เคยย้อนกลับไปอ่านหนังสือสักเล่มที่เราชอบมากๆ ในตอนเด็กไหม แล้วพบว่ามันไม่ดีเลย มันทำลายความฝันของเราหมดสิ้น